Katowice to dynamicznie zmieniające się miasto (ponad 300 tys. mieszkańców), które z centrum przemysłu ciężkiego, dzięki rewitalizacji, stało się kulturalnym liderem 1,5 milionowej aglomeracji.

11 grudnia 2015 r., pięć miesięcy po złożeniu aplikacji, Katowice zostały przyjęte do sieci Miast Kreatywnych UNESCO jako Miasto Muzyki. UNESCO doceniło intensywność i różnorodność życia muzycznego, twórczość związanych z miastem artystów i ich wkład w rozwój oraz upowszechnianie muzycznego dziedzictwa, a także imponującą infrastrukturę służącą zarówno twórcom, jak i mieszkańcom. Projekt Kreatywnego Miasta Muzyki UNESCO jest realizowany przez Katowice Miasto Ogrodów – Instytucję Kultury im. Krystyny Bochenek.

W Katowicach działają 24 mniejsze lub większe sale koncertowe, 30 klubów muzycznych, 7 wytwórni płytowych, 11 sklepów muzycznych i 12 studiów nagraniowych.

Miasto, jak mało które w Polsce, może poszczycić się wspaniałymi inwestycjami, dzięki którym działające w nim instytucje kultury mogą zaoferować miłośnikom muzyki najwyższej jakości doznania artystyczne i wizualne.

Otwarta w październiku 2014 r. nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia już dawno zaskarbiła sobie serca melomanów, którzy doceniają zarówno najwyższej jakości akustykę i urodę sali koncertowej, jak i architekturę samego budynku.

Wzniesiona na terenach po byłej KWK „Katowice”, NOSPR stanowi część tzw. Strefy Kultury, będącej jednym z najbardziej udanych przykładów rewitalizacji terenów poprzemysłowych na cele kulturalne.

Obok NOSPR współtworzą ją nowa siedziba Muzeum Śląskiego, Międzynarodowe Centrum Kongresowe oraz ikona Katowic – Hala widowiskowo-sportowa „Spodek”. 

Dwoma wspaniałymi salami koncertowymi i mistrzowskiej klasy organami może poszczycić się Filharmonia Śląska, której siedziba w latach 2014-2020 staraniem władz regionalnych przeszła gruntowny remont.

Muzyczno-architektoniczną perłą na kulturalnej mapie Katowic jest również z całą pewnością „Symfonia” – sala koncertowa katowickiej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego. Otwarta w grudniu 2006 r. oferuje katowickiej (i nie tylko) publiczności koncerty z udziałem najwybitniejszych artystów i orkiestr, jak również młodych adeptów muzyki, wkraczających dopiero na ścieżkę zawodowej kariery.

Pałac Młodzieży to miejsce, w którym młodzi zdolni ludzie mogą rozwijać swoje zainteresowania i zdolności, nie tylko muzyczne. To centrum pracy pozaszkolnej oferuje katowickiej młodzieży szereg pracowni specjalistycznych, możliwość korzystania z dobrze rozbudowanego zaplecza sportowego, a także zmodernizowaną niedawno salę koncertową, niezwykle popularną wśród bywalców katowickich festiwali muzyki poważnej i jazzowej.

Katowice są drugim po Poznaniu miastem o tak bogatych tradycjach amatorskiego ruchu muzycznego. Nieprzerwanie od ponad 100 lat działają tutaj chóry i orkiestry dęte, grupy zrzeszające entuzjastów wspólnego muzykowania. Szczególne charakterystyczne w historii rozwoju katowickiego życia muzycznego są orkiestry dęte. Pierwotnie związane z wielkim przemysłem, zwłaszcza kopalniami węgla kamiennego, dziś coraz częściej są zespołami profesjonalnymi, wielopokoleniowymi i – co ważne –  w coraz większym stopniu mieszanymi.

Brzmienie orkiestr dętych na Śląsku nadal towarzyszy jego mieszkańcom w ważnych i uroczystych momentach życia społecznego.

Przez lata swojego istnienia amatorski ruch muzyczny ewoluował. Do chórów mieszanych, żeńskich, męskich i orkiestr dętych dołączyły zespoły grające rock, metal, blues, rap i gospel. Dziś, muzycy niezawodowi działają głównie w ramach zakładanych przez siebie stowarzyszeń i innego typu organizacji pozarządowych, realizując różnorodne projekty muzyczne i interdyscyplinarne.

W Katowicach działa najstarsza w regionie wyższa uczelnia – Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego. Założona w 1929 r., od lat kształci wspaniałych instrumentalistów, wokalistów, kompozytorów i teoretyków. Jej absolwentami byli m.in. Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki czy Krystian Zimerman. W 1968 r. jako pierwsza uczelnia w Polsce uruchomiła Wydział Jazzu i Muzyki Rozrywkowej. Obecnie młodzi muzycy mogą kształcić się na dwóch wydziałach: Kompozycji, Edukacji, Interpretacji i Jazzu oraz Wokalno-Instrumentalnym.

Warto zaznaczyć, że to właśnie w katowickiej Akademii Muzycznej działa jedyne w Polsce Muzeum Organów Śląskich.

Stawia ono sobie za cel gromadzenie, zabezpieczanie i ochronę obiektów związanych z organami i ich historią, a także ich opracowywanie naukowe i udostępnianie publiczne w postaci stałej ekspozycji muzealnej.

Ponadto, w Katowicach działają 2 szkoły muzyczne i 2 ogólnokształcące szkoły muzyczne. Ofertę kształcenia w dziedzinie muzyki uzupełniają liczne szkoły prywatne, centra edukacji nieformalnej oraz zajęcia oferowane przez najważniejsze instytucje kulturalne w mieście: NOSPR, Filharmonię Śląską, Instytucję Promocji i Upowszechniania Muzyki Silesia, Centrum Kultury im. K. Bochenek – Katowice Miasto Ogrodów czy Pałac Młodzieży – centrum edukacji pozaszkolnej z szeroką ofertą zajęć w zakresie muzyki, teatru, tańca i sportu.

W Katowicach odbywa się rocznie ok. 27 festiwali muzycznych.

Do największych katowickich festiwali należą bez wątpienia:

• OFF Festival: festiwal muzyki alternatywnej, zdobywca European Festival Award for Best Medium Festival w 2011 r.;
• Rawa Blues: największy na świecie festiwal odbywający się „pod dachem”, zdobywca Keeping The Blues Alive Award w 2012 r.; od 1981 r. Rawa Blues jest mekką miłośników tego gatunku;
• Tauron Nowa Muzyka:  festiwal prezentujący muzykę z pogranicza jazzu, elektroniki i tanecznych rytmów, trzykrotny zdobywca European Festival Awards for the Best Small Festival;

Katowicki „Spodek” gości również dwie największe w regionie imprezy muzyczne reprezentujące szeroko rozumianą muzykę heavymetalową i hardrockową. METALMANIA to największy festiwal tego typu w naszej części kontynentu, odbywający się od 1986 r. METAL HAMMER FESTIVAL, skierowany do miłośników rocka i metalu progresywnego, odbył się w 2015 r. po raz siódmy.

Również w Spodku zadomowiła się (od 2000 r.) największa w Polsce impreza techno – MAYDAY.

Swoją wierną i liczną publiczność mają też katowickie festiwale jazzowe:  Katowice JazzArt i Śląski Festiwal Jazzowy.

Miłośników klasyki goszczą odbywające się w NOSPR Festiwal Katowice Kultura Natura oraz Festiwal Prawykonań Polska Muzyka Najnowsza. Ponadto miasto gości międzynarodowe festiwale o charakterze konkursowym:

• Międzynarodowy Konkurs Dyrygentów im. G. Fitelberga, odbywający się  w cyklu pięcioletnim, od  1982 r. należący do Światowej Federacji Międzynarodowych Konkursów Muzycznych z siedzibą w Genewie (organizator: Filharmonia Śląska),
• Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. K. Szymanowskiego, promujący osobę i twórczość wielkiego kompozytora, oraz Międzynarodowy Konkurs Kwartetów Smyczkowych im. K. Szymanowskiego (organizator: Towarzystwo Muzyczne im. K. Szymanowskiego w Katowicach).

Choć może trudno w to uwierzyć, Katowice – nowoczesne miasto o stosunkowo krótkiej historii, wciąż borykające się ze stereotypem wielkiego ośrodka przemysłu ciężkiego, jest miejscem, z którego wywodzi się wielu wybitnych artystów (i zespołów) i z którym wielu z nich postanowiło związać swe twórcze losy. Oto tylko niektórzy z nich:

• Wojciech Kilar (1932-2013) –„kompozytor muzyki poważnej i filmowej;
• Henryk Mikołaj Górecki (1933-2010) – kompozytor;
• Krystian Zimerman – pianista;
• Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia
• Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Śląskiej
• Śląska Orkiestra Kameralna
• Chór Filharmonii Śląskiej 
• Zespół Śpiewaków Miasta Katowice Camerata Silesia
• Orkiestra Muzyki Nowej
• Kwartet Śląski
• Irek Dudek – bluesman
• Artur Rojek – muzyk, kompozytor 
• Miłosz Paweł Borycki „Miuosh” – raper
• Wojciech Alszer „Fokus” – raper

Trudno powiedzieć jak potoczyłyby się losy katowickiego konserwatorium, gdyby nie Karol Szymanowski (1882-1937) – pianista, pedagog, jeden z najwybitniejszych kompozytorów w historii polskiej muzyki.

Współtwórca i najświetniejszy przedstawiciel muzycznego pokolenia „Młodej Polski”, w Katowicach pojawił się tylko raz, 15 maja 1934 r. z okazji Wielkiego Koncertu Oratoryjnego poświęconego pamięci dwóch zmarłych tragicznie lotników, Żwirki i Wigury, na którym to koncercie wykonano jego Stabat Mater.

Miasto musiało jednak zrobić na artyście wielkie wrażenie, skoro rozważał podjęcie pracy w katowickim konserwatorium.

W realizacji tych planów przeszkodziła śmierć kompozytora w 1937 r. Jednak to on zarekomendował swojego ucznia – Bolesława Szabelskiego jako pedagoga do otwierającej się w 1929 r. katowickiej uczelni. Tenże Szabelski, organista i kompozytor, stał się współtwórcą słynnej Śląskiej Szkoły Kompozytorów, do której znawcy tematu zaliczają m.in. Witolda Szalonka, Henryka Mikołaja Góreckiego i Wojciecha Kilara.

O tym jak silnie wpłynął na katowicką kulturę muzyczną Szymanowski świadczy fakt, iż jego imię nosi najstarsza w regionie wyższa uczelnia – Akademia Muzyczna. Kompozytor patronuje również dwóm międzynarodowym konkursom poświęconym odpowiednio kompozycji i kwartetowi smyczkowemu – Międzynarodowemu Konkursowi Kompozytorskiemu oraz Międzynarodowemu Konkursowi Kwartetów Smyczkowych, odbywającym się w Katowicach.

Mówiąc Karolu Szymanowskim i jego wpływie na rozwój katowickiego życia muzycznego nie sposób nie wspomnieć o Grzegorzu Fitelbergu (1879-1953) – skrzypku, kompozytorze, jednym z najwybitniejszych polskich dyrygentów i pierwszym wykonawcy wielu utworów Szymanowskiego. Jeszcze w 1935 r. Fitelberg powołał do życia Wielką Orkiestrę Symfoniczną Polskiego Radia w Warszawie, którą kierował do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie zespół reaktywowano, wieńcząc tym samym wieloletnie starania katowickiego środowiska o posiadanie własnego stałego zespołu symfonicznego. Ponownie stanowisko dyrektora katowickiej orkiestry objął Fitelberg w 1947 r i kierował nią do swojej śmierci w 1953 r. Jego imię nosi odbywający się co 5 lat w Katowicach jeden z najważniejszych konkursów dyrygenckich – Międzynarodowy Konkurs Dyrygentów, należący do Światowej Federacji Międzynarodowych Konkursów Muzycznych z siedzibą w Genewie.

Transformacja systemowa w Polsce, zwłaszcza w obszarze społeczno-gospodarczym, w sposób szczególny wpłynęła na rozwój społeczno-kulturalny Górnego Śląska. Likwidacja czy upadek kolejnych zakładów przemysłowych, głównie kopalń, potęgował bowiem, obok problemów natury społecznej, również te związane z koniecznością rewitalizacji zdegradowanych terenów, tak bardzo znajomych w górnośląskim krajobrazie.

Opuszczonym obiektom poprzemysłowym przyszedł w sukurs nowy kierunek rozwoju społeczno-gospodarczego, jaki obrały władze regionu.

Jego celem było zerwanie z wizerunkiem, często stereotypowym, ośrodka przemysłu ciężkiego rujnującego środowisko naturalne, na rzecz nowoczesnego centrum naukowo-badawczego i kulturalnego, opartego na zrównoważonym rozwoju i nowoczesnych technologiach, wykorzystującego kulturalny, społeczny i ekonomiczny potencjał regionu.

W 2006 r. z inicjatywy władz województwa powstał Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, na którym do tej pory znalazło się 36 obiektów w różnych miastach regionu, w tym 3 w samych Katowicach. Są to obiekty uznane za szczególnie ważne dla historii i tożsamości miasta i regionu, o szczególnym potencjale turystycznym. Już 2 lata później Szlak Zabytków Techniki zyskał tytuł najlepszego produktu turystycznego 2008 r., a w 2010 r. został włączony do prestiżowej sieci Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego ERIH (European Route of Industrial Heritage). Od 2010 r. w obiektach szlaku odbywa się INDUSTRIADA – doroczne Święto Szlaku Zabytków Techniki.

Szczególne miejsce na tej mapie zajmuje Nikiszowiec – jedno z najlepiej zachowanych w Polsce osiedli patronackich, wzniesione w początkach XX wieku.

Decyzją Prezydenta RP w 2011 r.  Nikiszowiec został uznany za Pomnik historii. Ogromny potencjał Nikiszowca docenił światowej sławy psycholog, prof. Philip Zimbardo – założyciel i patron działającego tu od 2014 r. jedynego w Polsce Centrum Zimbardo. To miejsce dedykowane młodym ludziom, sprzyjające integracji i umacnianiu więzi, budowaniu lokalnej świadomości i tożsamości.